تفرش زادگاه نظامی

گرچه درباره زادگاه حکیم نظامی قول‌های متفاوتی وجود دارد اما این قول که نظامی گنجوی شاعر نامدار و ادیب توانای قرن ششم هجری قمری، اهل تفرش است، در میان مردم این شهر از اعتباری خاص برخوردار است.
برخی شواهد گواه ‌آن است که الیاس‌بن یوسف‌بن زکی‌بن مؤید (کنیه‌اش محمد و لقبش نظامی‌الدین) در تفرش و در فاصله سالهای 535 تا 540 هجری قمری در روستای «تا» متولد شد. اگر چه آرامگاه او در گنجه آذربایجان است.
امروزه هنگامی که به روستای «تا» مولد نظامی قدم می‌گذاریم اثر و علائمی مانند ارک نظامی را که دال بر این حقیقت است می‌یابیم و اخیراً خانه‌ای که منسوب به نظامی است در این شهر کشف شده است. سنگ‌ نوشته‌های گورستان روستای «تا» نیز که بسیار ارزشمند است نشان می‌دهد که متوفیان اکثر مقابر به «نظامی» ملقب بوده‌اند. هم‌ اکنون نیز در روستای «تا» خانواده‌ای به این نام زندگی می‌کنند.

استاد دکتر مظاهر مصفا ابیات و عباراتی از شعرا در وصف تفرشی بودن نظامی در اختیار ما قرار داد که تعدادی از آنها بی‌هیچ توضیحی در پی می‌آید:

بزرگترین شاهد بر تفرشی بودن نظامی، ابیاتی است از این شاعر پرآوازه:

شیخ اگرچه به گنجه منسوب است اما ظاهراً مولد وی از قم بوده است. نظامی عمر گرانمایه را از ابتدا تا انتها به قناعت و تقوی و عزلت و انزوا گذرانده است. هرگز چون برخی شعرا از غلبه حرص و هوی، ملازمت ارباب دنیا نکرده، بلکه سلاطین روزگار به وی تبرّک می‌جسته‌اند. چنان که می‌گوید:

نظامی قمی اصلش از تفرش قم و موطنش گنجه بوده است. (مجمع‌الفصحا/ هدایت)

نظامی اصلش از قوم بوده لیکن موطنش گنجه. از عراق رفته و در آن دیار ساکن شده. اصل آن جناب از خاک پاک تفرش است. (آذر/ واله داغستانی)

زنده‌یاد پروفسور حسابی نیز در سال 1366 در نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای به رئیس جمهور وقت آورده است: «بزرگداشت نظامی را در شوروی برگزار کرده‌اند که به واسطه مهاجرت نظامی از تفرش به قفقاز، او را یک روسی می‌شناسند... و به این ترتیب همه بزرگان ما را دیگران به اسم خود برده‌اند و هیچ وقت بانگی و صدایی از طرف ایران در رد این تصاحب‌ها برداشته نشده است....»

دکتر حسابی دو سال پس از نگارش این نامه در تاریخ 16/6/68 نامه‌ای به جناب آقای خاتمی وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی نوشت: «... متأسفانه پس از گذشت 2 سال خبری ناشی از تصمیم در انجام منظور فوق دیده نشد، در حالی که روس‌ها این حکیم بزرگ را به خود نسبت داده‌ و زادگاه او را به جای ایران (شهرستان تفرش) آذربایجان شوروی ذکر کرده‌اند و متأسفانه یونسکو نیز به دلیل عدم اقدام به موقع از طرف کشور ما این پیشنهاد را پذیرفته است.»

منزل نظامی در روستای «تاد» به ثبت ملی رسیده است. و پارکی به نام پارک حکیم نظامی تفرشی نیز به نام این شاعر بزرگ در تفرش نامگذاری شده است.